جایگاه زن در ایران باستان کتاب وندیداد اوستا و دین زرتشت

جایگاه زن در ایران باستان و آیین زرتشتی

کوزش محسنی : در ایران کهن و فرهنگ ایرانی به نظر جایگاه زن در ایران باستان یک جایگاه ویژه است و زنان نسبت به آن دوران در برابر دیگر جوامع از جایگاه مناسبی برخوردار بوده‌اند. نمونه‌های بارز این موارد در افسانه‌ها و داستان‌ها و آیین‌های ایرانی قابل مشاهده است. از این جمله می‌توان به گردآفرید یا گردآفرین دختر گژدهم هماورد سهراب ، سین دخت مادر رودابه در شاهنامه فردوسی ،  پوروچیستا کوچک‌ترین دختر از سه دختر زرتشت که نام او در گاهان ( سروده های زرتشت ) آمده، اشاره کرد. همچنین می‌دانیم طبق گل‌نبشه‌های به دست آمده است تخت جمشید ، زنان در زمان هخامنشیان دارای املاک، کارگاه‌ها، مشاغل بزرگ بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند.

گذشته از مقام‌های بالایی که در دوران هخامنشیان و اشکانیان زنان ایرانی کسب کرده اند در نهایت می‌توان به جایگاه زنان در زمان ساسانیان اشاره کرد که گاه به بالاترین جایگاه کشورری رسیده‌اند. از جمله پوراندخت دختیر خسروپرویز و آزرمی‌دخت دختر خسروپرویز ساسانی که توانستند برای مدت کوتاهی به جایگاه پادشاهی ایران برسند. اما در ادامه باید به موضوع سیاه‌نمایی‌های دروغین پرداخت که نسبت به تاریخ پرشکوه ایران اظهار می‌شود.

به نظر می‌رسد بیش‌تر استناد بدخواهان تاریخ و فرهنگ ایران برای سیاه‌نمایی در جایگاه زن در ایران باستان و تاریخ، فرهنگ و آیین‌های کهن ایرانی، به کتاب وندیداد است. در این کتاب احکامی وجود دارد که در آن نسبت به شرایط حدود 3000 تا 1500 سال پیش، درست مانند دیگر احکام ادیان همان دوران، قوانینی درباره زنان وضع شده که امروزه و با توجه به معیارهای بروز شده‌ی جوامع کنونی، به نظر عجیب و گاه ظالمانه می‌آید.

تضاد کتاب وندیداد با دین زرتشت و فرهنگ ایرانی

نکته مهم این است که همه این را بدانند که #کتاب_وندیداد هیچ ارتباطی با فیلسوف و پیامبر موحد ایرانی یعنی #زرتشت ندارد. #اوستا دارای بخش‌های گوناگونی است که تنها بخشی از آن سخنان زرتشت است و دیگر بخش ها را روحانیون زرتشتی در درازمدت به اوستا افزوده‌اند. به احتمال فراوان این بخش یعنی وندیداد بازتاب نظرات مغان ماد است- در واقع وندیداد و احکام آن هیچ ربطی به آیین ایرانی زرتشتی ندارد و از بخش‌های افزوده شده به شمار می آید.

وندیداد یا در اصل وی-دیو-داد که از واژۀ اوستایی وی دَئِوَ داتَ برگرفته شده است و معنای آن قوانین بر ضد دیو یا پلیدی است. یکی از نسک‌ها یا کتاب‌های پنج‌گانهٔ اوستای امروزی است و بیشتر به احکام فقهی (شامل مسائل بهداشتی و آیینی) می‌پردازد. این کتاب هیچ ارتباطی با زرتشت ندارد و احتمالا توسط مغان ماد یا روحانیون زرتشتی نوشته شده است و دارای اصالت دینی نیست. به نظر می‌رسد کتاب وندیداد و احکام آن درباره جایگاه زن در ایران باستان، پس از تحریف اوستای راستین و در دوران بلاش سوم اشکانی تکمیل شده است.

سخنان زرتشت گات ها و برابری منزلت زن و مرد در ایران باستان

تنها بخشی را که خود زرتشت سروده است به نام #گاتاها یا #گاهان یا #گات_ها است و دیگر بخش های اوستا مربوط به روحانیون بوده و تفاسیر ایشان به حساب می آید و در کل ارتباطی به آیین زرتشتی ندارد. واژه‌ها و زبانی که در گات‌ها به کار رفته ارتباط مستقیم دارد به زادگاه زرتشت یعنی بلخ و شمال شرقی ایران بزرگ و این زبان یک زبان ایرانی باستان به‌شمار می‌آید. در گات‌های زرتشت و دیگر بخش‌های اوستا، همواره به زن و مرد هم‌زمان و برابر با یک اشاره شده است. برای نمونه در یسنا، هات 30 بدن 2 جایگاه برابر زن و مرد و آزادی گزینش را می‌بینیم:

پس بهترين گفته ها را با گوش بشنويد و با انديشه اي روشن بنگريد؛ سپس هر مرد و زن از شما از اين دو راه نيكي و بدي، يكي را براي خود برگزيند. اين آيين را پيش از آنكه روز بزرگ، روز برگزيني راه زندگاني معنوي و مادي فرارسد، دريابيد و نيك بفهميد.

ایزدبانوان در اوستا نیز موقعیت والایی دارند. برای نمونه آناهیتا در ظاهر دوشیزه‌ای است زیبا با اندامی زیبا. در بخش آبان‌یشت که این به ایزدبانو تعلق دارد، نام بیش‌تر بزرگان و پهلوانان و شاهان ایرانی را می بینیم که به درگاه وی نیایش می‌کنند. از میان شش امشاسپند یا همان فرشته در آیین زرتشتی، سه امشاسپند زن یا مادینه هستند سه تای دیگر نر یا مرد هستند. از این بابت ( زن در ایران باستان ) در هیچ فرهنگ دیگری نمونه‌ای را نخواهیم دید. پایان باید اشاره کرد هیچ فرهنگی و هیچ ملتی خالی از ضعف و اشتباهات نیست و بی گمان این موضوع شامل حال ایرانیان نیز می شود.

ذکر منبع نوشتار

بهره‌گیری از نوشته‌های این تارنما یعنی تارنمای بازگویی ، تنها با ذکر نا نویسنده ( کورش محسنی ) و URL نشانی اینترنتی مجاز است.