بازگویی سخنان منوچهر شاه در تاریخ بلعمی
کتاب تاریخ بلعمی در واقع برگردان ( ترجمه ) آزاد از ابوعلی محمدبن محمد بلعمی وزیر دوران سامانی ایران است از کتاب « تاریخ طبری » « تاریخ الرسل و الملوک » که از سوی تاریخ‌نگار و فیلسوف بزرگ و پُرآوازه‌ی ایرانی ( زاده‌ی شهر آمل ) نوشته شده است و در بخشی از آن به موضوع منوچهر شاه و سخنان وی پرداخته است. زمان و تاریخ آغاز شدن ترجمه ی تاریخ طبری، نزدیک به 352 قمری و 342 خورشیدی است. کتاب تاریخ بلعمی یکی از کهن‌ترین و بهترین نمونه‌های نثر و نوشتار پارسی است که هم‌اکنون در دست است. از ویژگی‌های تاریخ بلعمی این است که در آن شمار واژگان عربی و تازی بسیار اندک است و نوشتاری بسیار روان و شیرین دارد.
برای نمونه واژه‌های کهن و زیبای پارسی مانند ایدون ( چنین )، ایدر ( این‌جا )، انباز ( شریک )، مهتر ( بزرگ‌تر )، کهتر، پرگست ( هرگز ) و .. در این کتاب به‌کار برده شده است. در بخش از این کتاب با ارزش به بازگویی سخنان منوچهر شاه استوره‌ای پیشدادی در تاریخ بلعمی پرداخته شده است. ما نیز در این پست وبسایت بهترکالا اکنون می‌پردازیم به گفته‌ها و جملات منوچهر شاه در تاریخ بلعمی.
پندهای منوچهر شاه در آغاز پادشاهی و تاج‌گذاری
رفتار و خصلت فرمان‌روایان
در این بخش به نقل قول سخنان منوچهر شاه در تاریخ بلعمی درباره‌ی شیوه‌ی درست رفتار پادشاهان و فرمان‌روایان و حاکمان می‌پردازیم. منوچهر شاه شاه در این بخش سه رفتار نیکو برای پادشاهان برمی‌شمارد: 1- راست‌گویی 2- بخشندگی و دوری از بخیلی 3- فرو خوردن خشم.
و بدانید که مَلِک ایدون باید که اندرو سه خصلت بُوَد:یکی راست‌گوی بود و دروغ نگوید. دو دیگر با سخاوت بود و بخیلی نکند. سه دیگر خشم نگیرد.
زیرا که دست او بر ایشان دراز است; هرچه خواهد بر ایشان تواند کردن و فرمودن. و ایدون باید که هرچه او را بُوَد از نعمت و خواسته و فراخی نعمت، رعیت را هم‌چنان بدهد، مگر آن چیزی که مَلِک را بود خاصه، که رعیت را به‌کار نیاید، چون اسبان و آلت سلاح و گوهرها و چیزها، که آن جز مَلِکان را به‌کار نیاید. اما آن چیز که خلق را به‌کار آید، نباید که او خویشتن را چیزی خاصه بدارد و خلق را از آن بازدارد، چنان‌که ایدون گوید: فلان طعام مخورید تا من بخورم، یا فلان شراب مخورید تا من بخورم، یا فلان جامه مپوشید تا این خاصه مرا بُوَد، یا فلان اِسپَرغَم { گیاه خوشبو } مبویید تا من بویم.
بخشندگی پادشاهان و فرمان‌روایان
در این بخش از کتاب گزیده‌ی تاریخ بلعمی به موضوع بخشندگی و بایستگی ( لزوم ) عفو کردن گناهکاران پرداخته شده. از زبان منوچهر شاه ایرانی آورده شده که بیش‌تر بودن بخشندگی بهتر است تا سزا دادن گناهکار و اگر در بخشندگی خود خطا کنیم بهتر است از این‌که در سزا رساندن اشتباه کنیم. و اکنون نقل قول جملات منوچهر شاه در تاریخ بلعمی:
و ایدون که ملک باید همیشه عفوکننده بود، و عقوبت کم کند. جایی که باید عفو کردن، عفو کند و چون عقوبت باید کردن، بسیار جای نیز عفو کند، تا عفو بیش‌تر بود از عقوبت، که اگر به عفو خطا کند به که به عقوبت.
دادگری پادشاهان در برابر ستم کارداران خود
قسمت دیگری از بازگویی سخنان و جملات منوچهر شاه شاه در کتاب تاریخ بلعمی به این پرسمان پرداخته شده که باید با کارکنان و کارداران دولتی و زیردست که در برابر مردم به ستم رفتار کرده‌اند به سختی برخورد کرد و…
و ایدون باد که اگر کسی از رعیت پیش ملک گله کند از کارداری که بر او ستم کرد، ملک باید که آن کاردار را محابا نکند و به سوی او میل نکند و آن کاردار با متظلم گرد آورد. اگر ستم کرده است آن ستم از او بردارد، و اگر چیزی آن کاردار بِستَدَه‌ست به ستم، بفرماید که باز دهد. اگر کاردار نداد ملک بدهد و آن کاردار را ادب کند تا دیگر باره چنان نکند و هم بدان جای فرستد تا هر تباهی که کرده است، او خود نیکو کند و هر ستمی که کرده‌ست، داد بدهد.
بلعمی، ابوعلی محدبن محمد 1365: «گزیده‌ی تاریخ بلعمی»، بخش نخست، رضا انزابی نژاد، انتشارات امیرکبیر، ص 114
گردآوری: محمد رضا محسنی
